صدام پس از اشغال خرمشهر و به بهانه حمله سراسری اسرائیل به جنوب لبنان ، قصد داشت جنگ را خاتمه داده و امتیاز خرمشهر را برای خود نگه دارد . از سوی دیگر فرماندهان ایرانی با اطلاع از این قصد بر آن شدند تا با فتح منطقه ای از خاک عراق و گرفتن امتیاز ارضی ، پایان عادلانه ای به جنگ دهند .

به این ترتیب عملیات رمضان در چهار محور و پنج مرحله از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش ایران طراحی و اجرا گردید ، تا با عبور از خط مرز بین المللی ، یک زمین مثلث شکل به وسعت ۱۶۰۰ کیلومتر مربع تصرف شود . این منطقه از شمال به کوشک وطلاییه و پاسگاه های مرزی در جنوب هویزه و حاشیه جنوبی هور الهویزه و از غرب به رودخانه اروند ( در نقطه تلاقی دجله و فرات به نام القرنه ) تا شلمچه در غرب خرمشهر ، و از شرق به خط مرزی شمالی – جنوبی و از کوشک تا شلمچه منتهی می شد .

مهندسین عراق در منطقه شمال غربی بصره و تنومه خطوط پدافندی عراق را با ساخت یک کانال به طول ۳۰ و عرض یک کیلومتر ( که مختص پرورش ماهی بود ) با پمپاژ آب و احداث موانع و کمین و سنگرهای تیربار به عنوان مانع اساسی و بازدارنده از حملات احتمالی نیروهای ایرانی به سوی بصره تدارک دیده بودند . همچنین در قسمت جنوبی منطقه ( رو به روی شلمچه ) آب رها شده بود تا از هرگونه تردد نیروهای زرهی و پیاده ، عملا ممانعت به عمل آید .

سرانجام عملیات رمضان در شب ۲۱ رمضان و سالروز شهادت امام علی (ع) در ساعات ۲۱ و ۳۰ دقیقه شامگاه ۲۳ تیر ماه ۱۳۶۱ با رمز یا صاحب الزمان ادرکنی در منطقه عملیاتی شلمچه و شرق بصره آغاز شد . در این حمله ۸ لشگر پیاده از سپاه و دو لشگر زرهی از ارتش به عنوان نیروی اصلی و همچنین یک تیپ پیاده ازسپاه و یک لشگر زرهی از ارتش به عنوان نیروی ذخیره حضور داشتند که تحت امر چهار قرارگاه عملیاتی کار می کردند .

در مرحله نخست – در سه محور – به علت موانع و استحکامات مثلثی شکل و میادین مین فراوان ، نیروهای ایرانی نتوانستند با سرعت عمل به تمامی اهداف مورد نظر دست یابند ، لذا با روشن شدن هوان از ادامه پیشروی خودداری شد . اما در محور جنوبی – جنوب پاسگاه زید – چهار تیپ از سپاه و دو تیپ از ارتش توانستند با سرعت عمل چشمگیری همه مواضع دشمن را در هم کوبیده و تا عمق ۳۰ کیلومتری مواضع عراقی ها رسیده و خود را به نهر کتیبان در شرق اروند و کانال ماهیگیری برسانند ، به گونه ای که به قرارگاه فرماندهی لشگر ۹ زرهی عراق دست یافته و علاوه بر غنیمت گرفتن خودرو تویوتا فرماندهی ، قرارگاه را منهدم می کنند . علی رغم این موفقیت ، جناح راست نیروها بازمانده بود و با روشن شدن هوا عراقی ها با یک لشگر زرهی فشار اصلی را معطوف این منطقه کرده و از پیشروی نیروهای ایرانی ممانعت به عمل آوردند .

در این مرحله از عملیات ۸۵ دستگاه تانک و نفربر و ۱۲ توپ دشمن منهدم و ۷۱ دستگاه تانک و نفربر نیز به غنیمت گرفته شد .

مرحله دوم نیز در محور میانی – جنوب پاسگاه زید – و با همان یگان ها و تقویت دو تیپ دیگر در تاریخ ۲۵ مرداد ماه ۱۳۶۱ صورت گرفت که چندان موفقیت آمیز نبود و تنها مقداری خسارت به دشمن وارد آمد و شماری از آنان کشته و زخمی و اسیر شدند .

در مرحله سوم احتمال می رفت که دشمن با تجمع نیروهای زرهی قصد پاتک دارد ، لذا در تاریخ ۳۰ مرداد ماه ۱۳۶۱ از شرکت نیروهای زرهی خودی صرف نظر شد تا نیروهای پیاده بتوانند به انهدام تانک ها و نفربر ها بپردازند . بنابراین عملیات مرحله سوم از جنوب پاسگاه زید آغاز شد و نیروهای ایرانی به طور خیره کننده ای به در هم شکستن و تصرف مواضع دشمن پرداختند . رزمندگان اسلام توانستند در این مرحله مهم ، در زمینی به وسعت ۱۸۰ کیلومتر مربع ، نزدیک به ۷۰۰ دستگاه تانک و نفربر را منهدم و ۱۴ دستگاه تانک و نفربر دشمن را که ۴ دستگاه از نوع پیشرفته تی – 72 بود به غنیمت بگیرند .

مرحله چهارم عملیات در یکم شهریور ماه ۱۳۶۱ از محور جنوبی منطقه عملیاتی شلمچه شروع شد اما به دلیل آمادگی و هوشیاری عراقی ها و استحکامات و مواضعی که تعبیه شده بود ، راهی از خط نخست دشمن ، به روی رزمندگان اسلام باز نشد .

مرحله پنجم و پایانی که تلاش نهایی و اصلی این عملیات سیاسی – نظامی بود ، در ۶ شهریور ماه ۱۳۶۱ از شمال پاسگاه زید و در حد فاصل دژ مرزی عراق و خاکریزهای مثلثی آغاز شد . در آغاز درگیری و نبرد ، همه چیز طبق طرح فرماندهان ایرانی پیش رفت و نیروهای ارتش و سپاه توانستند گذشته از پاکسازی و الحاق ، خاکریزی مناسب و دو جداره در جناح شمالی دشمن بسازند . ولی از آنجا که دقت کافی در ساخت آن به کار نرفت ، دشمن توانست ۵ کیلومتر در آن رخنه کند . در این مرحله ۱۳۰ دستگاه تانک و نفربر منهدم و ۱۱ دستگاه نیز به غنیمت گرفته شد و همچنین ۸۰۰ تن از نیروهای دشمن کشته و زخمی شدند .

بنابراین در این عملیات ۱۰۹۷ دستگاه تانک و نفربر منهدم شده و ۵۰ دستگاه تانک و نفربر به غنیمت نیروهای ایرانی درآمد . همچنین ۸۷۱۵ تن از نیروهای بعثی عراقی نیز کشته و زخمی و اسیر شدند .

جمهوری اسلامی ایران با اجرای این عملیات سیاسی – نظامی نشان داد که در نفوذ به خاک عراق و ادامه نبرد ، تنها به دنبال خواسته های به حق مردم مظلوم خود است ؛ هر چند که تنها محدوده پاسگاه زید عراق به وسعت ۴۰۰ کیلومتر مربع تصرف و لشگر ۹ زرهی عراق به طور کامل منهدم شد و هدف اصلی تامین نگشت ، اما این عملیات یک اقدام مثبت تلقی گردید .

خلاصه گزارش عملیات :

نام عملیات : رمضان

زمان اجرا : ۲۳/۴/۱۳۶۱

مکان اجرا : منطقه عملیاتی شلمچه ( شمال غربی خرمشهر و شرق بصره )

رمز عملیات : یا صاحب الزمان ادرکنی

تلفات دشمن : ۸۷۱۵ نفر کشته ، زخمی و اسیر

ارگان های عمل کننده : سپاه و ارتش

اهداف عملیات : فتح منطقه ای از خاک عراق و گرفتن امتیاز ارضی برای پایان عادلانه به جنگ دو ساله در طی ۵ مرحله